Stanford Hapishanesi Deneyi

Stanford Hapishanesi Deneyi aslında mahkumların, gardiyanların ve makamlar arası ilişkilerdeki psikolojinin anlaşılması üzerine kurulmuş olan bir deneydir. Bu açıdan bakıldığı zaman normal bir deney olarak görülse de çok acı sonları olmuş olan bu deney, bir grup lisans öğrencisinin belli bir süre boyunca hapishanede yer alacak olması ile başlayıp sonrasında ise öğrencilerin birer birer ciddi psikolojik rahatsızlıklara sahip olması ile sonlandı. Bu deney sırasında öğrenciler yalnızca mahkumların ve gardiyanların psikolojilerini çok iyi anlamakla kalmadı, aynı zamanda bu grupların ne yaşadıklarını ya da yaşayabileceklerini de kendileri yaşamış oldu.

Stanford Hapishanesi Deneyi Nedir?

Bir grup lisans öğrencisi, Stanford psikoloji bölümüne ait olan binanın bodrum katına yerleştirildi ve burada kurulmuş olan sahte hapishane için rastgele öğrenciler gardiyan ve mahkum olarak seçildi. Öğrencilerin mahkum ve gardiyan rolleri kısa sürede ön plana çıkmaya başladı. Bu deneyin başlangıcında iki öğrenci deneyden ayrılma kararı aldı, sonrasında ise iki hafta sürmesi planlanan deney yalnızca altı gün devam ettirilebildi.

Deneyin daha ilk gününde gardiyanlar mahkumlara işkence etmeye, onlara hakaret etmeye, onları aç bırakmaya başladı. Her bir gardiyan mahkumlara sadist şekilde yaklaşırken mahkumlar da isyan çıkarmaktan geri kalmadı. İsyan çıkaran mahkumlara işkence eden gardiyanlar bu durumu daha çok benimsedi ve numaraları ile hitap ettikleri mahkumlardan isyana katılmayan üç kişiye ayrıcalık tanıdı. Sonrasında ise ayrıcalıklı hücrede yer alan iki mahkumla isyana katılan mahkumlardan ikisinin yeri değiştirildi. Bu durum mahkumların kendi içinde daha da kızgın hale gelmesine neden oldu. Aslında bu tekniklerin gerçek hapishanelerde de kullanıldığı ve öğrencilerin de kendiliğinden bu tekniği uyguladığı ortaya çıktı.

Yalnızca altı gün süren deneyde herkes kendi kimliğinden uzaklaştı, içeride sahip oldukları numaralara ya da gardiyan kimliklerine kısa sürede uyum sağladılar ve bu da aslında insan psikolojisinin statü içinde nasıl değişiklik gösterebileceğini kanıtladı. Bu deney sırasında öğrenciler sinir krizleri geçirdi, bayılanlar oldu ve deneyin asla bitmeyeceğini, bu deneyin artık gerçek bir hapishaneye dönüştüğünü ve asla oradan çıkamayacaklarını düşünmeye başladılar. Bu durum sonrasında da öğrencilerin psikolojik açıdan ciddi rahatsızlıklara sahip olmasına neden olan deneyin sonlandırılmasına karar verildi.

Stanford Hapishanesi Deneyi aslında statü ve mevkilerin insanların davranışlarını etkileyip etkilemediği üzerine kurulmuş olan bir deneydi ve açıkça bu tür pek çok durumun bireylerin davranışlarında etkili olduğunu ortaya koydu. Gardiyanlar saldırgan davranışlarını ön plana çıkarırken mahkumlar ise umutsuzluklarını gizleyemez hale gelir. Tüm bunların sonucunda öğrencilerin psikolojileri yalnızca altı gün içinde ciddi anlamda etkilenmiş olsa da deney aslında bizlere davranış psikolojisinde önemli bir yol gösterdi.